FOTOSENSİTİVİTEYE NEDEN OLAN İLAÇLAR

FOTOSENSİTİVİTEYE NEDEN OLAN İLAÇLAR

İlaca bağlı ışığa duyarlılık (fotosensitivite), belirli kimyasal maddeler ile güneş ışığı arasındaki etkileşime bağlı olarak gelişen deri hasarıdır. Kimyasal madde, cilde ulaşabilen topikal veya sistemik bir ilaç olabilir. Fotosensitivite reaksiyonları fototoksik veya fotoalerjik olabilir.

Fotoalerjik ilaç reaksiyonları, genellikle ilk maruziyetten 24 saat veya daha sonra gelişmekte ve güneşe maruz kalan derinin ötesine yayılabilen egzamatöz dermatite benzemektedir. Fototoksik reaksiyonlardan daha az yaygındır, genellikle ilaç molekülünün kendisine veya benzer moleküle karşı önceden duyarlı olan kişilerin minimum düzeyde tekrar maruz kalmasıyla ortaya çıkar ve immünolojik mekanizma aracılığıyla oluşur. Tedavinin kesilmesinden sonra fotoalerji düzelir; bununla birlikte, nadir durumlarda kalıcı olabilir.

Fototoksik ilaç reaksiyonları, çok daha sık görülmektedir. Fototoksik reaksiyon, immünolojik mekanizma aracılığıyla gerçekleşmez; bir fotoürün tarafından doğrudan doku ve hücresel hasarın sonucudur. Genellikle doza bağımlıdır ve ilaç molekülüne önceden duyarlı olmak gerekmez. Güneş ışığına maruz kaldıktan saatler hatta dakikalar sonra ortaya çıkarak klinik olarak güneşe maruz kalan bölgelerde kaşıntılı yanma hissi ile birlikte şiddetli güneş yanığı olarak kendini gösterir.

Farklı gruplardan birçok etken madde yan etki olarak fotosensitiviteye sebep olabilir. Özellikle en fazla amiodaron, klorpromazin, doksisiklin, hidroklorotiyazid, florokinolon, naproksen, piroksikam, tetrasiklin, tioridazin, vemurafenib ve vorikonazol etken maddelerinde fotosensitivite gözlenmekle beraber fotosensitiviteye sebep olan diğer ilaçlarla ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir.

Antibiyotikler

• Tetrasiklinler, ilaç kaynaklı fotosensitivitenin en iyi bilinen nedenlerinden biridir. Doksisiklin ve tetrasiklinin hafif güneş yanığı benzeri eritem ve güneşe maruz kalan bölgelerde yanma reaksiyonlarından fotodermatitlere kadar çeşitli ışığa duyarlı döküntülere neden olduğu bildirilmektedir. Minosiklin, belirgin fotosensitivite kaynağı olarak kabul edilmemektedir.
• Florokinolonlar genellikle fototoksik reaksiyon oluştururlar. Lomefloksasinin fototoksik potansiyeli yüksek iken; siptofloksasin, levofloksasin, moksifloksasin ve ofloksasinin fototoksik potansiyelinin düşük olduğu bildirilmektedir.
• 3. kuşak sefalosporinlerden sefotaksim ve seftazidim ışığa duyarlılık oluşturabilmektedir.
• Tüberküloz tedavisinde kullanılan izoniazid ve pirazinamidin ışığa duyarlı dermatoza sebep olabileceği bildirilmektedir.
• Sülfametoksazol ile kombinasyon halinde kullanılan trimetoprim ışığa duyarlılık oluşturabilir.

Antifungaller

• Vorikonazol, itrakonazol, ketokonazol ve griseofulvin ışığa duyarlılığa neden olmaktadır.

Non-Steroid Antienflamatuvarlar

• Aralarında ışığa duyarlılık oluşturma potansiyeli en yüksek olan piroksikam ve naproksendir. Ketoprofen, ibuprofen ve selekoksib de az da olsa sebep olabilir.

Antimalaryaller

• Kinin, kinidin, klorokin ve hidroksiklorokin ışığa duyarlılık oluşturabilmektedir.

Antiviraller

• Efavirenzin fotosensitiviteye sebep olduğu bildirilirken; tenofovirin fotosensitiviteye bağlı döküntü oluşturabileceği bildirilmektedir.

Antihipertansifler

• Diüretikler tiyazid grubundan hidroklorotiyazid sık olarak fotosensitiviteye bağlı şiddetli güneş yanığı, egzamatöz lezyonlar oluşturmaktadır. Furosemidin yüksek dozları fototoksik etkilidir.
• Anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörlerinden kaptopril, ramipril ve enalapril; anjiyotensin reseptör blokörlerinden (ARB) valsartan fotosensitiviteye sebep olabilir.
• Kalsiyum kanal blokörleri dihidropiridin grubundan amlodipin ve nifedipin fotosensitiviteye sebep olabilirken; bezotiazepin grubundan diltiazem fotosensitivite dermatitine sebep olabilmektedir.

Antiaritmikler

•  Amiodaron ile oluşan fotosensitivitede güneşe maruz kalan deride eritem, yanma ve karıncalanma görülmektedir. Uzun süreli kullanımlarda güneşe maruziyet sonrası mavi-gri pigmentasyona sebep olabileceği bildirilmiştir.

Hipolipidemikler

• Statinlerden simvastatin kronik aktinik dermatite, atorvastatin ise ödemli eriteme neden olabilir.Fenofibatın da fotosensitiviteye neden olabileceği bildirilmiştir.

Antipsikotikler

• Fenotiyazinlerden klorpromazin alanlarda şiddetli güneş yanığı reaksiyonları görülebilmektedir.

Antidepresanlar

• Trisiklik antidepresanlar fotosensitiviteye sebep olabilir.
• Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) çok güçlü olmayan ışığa duyarlılık oluştururlar. Fluoksetin eritem ve kabarcıklar, sertralin maküler eritem ve sitalopram hiperpigmentasyona neden olabilir.
• Bir benzodiazepin anksiyolitik olan alprazolamın güneşe maruz kalan bölgelerde kaşıntılı eriteme neden olduğu bildirilmiştir.

Kemoterapötikler

• Fluorourasil, gelişmiş güneş yanığı reaksiyonlarına, ışıkla dağılmış hiperpigmentasyona veya polimorf ışık patlaması benzeri sendromlara neden olabilir.

Oral Kontraseptifler

• Bazı vakalar, etinilestradiol ve levonorgestrel veya etinilestradiol ve desogestrel içeren kombine oral kontraseptiflerin kullanımını takiben ışığa duyarlı döküntüler oluştuğunu belirtmektedir.

Antihistaminikler

• Ranitidinin, güneşe maruz kalan bölgelerde papüloskuamöz döküntüye neden olduğu bildirilmiştir.

Bunlar dışında sistemik retinoid ilaçların da fotosensitiviteye sebep olabileceği bildirilmektedir.

Bu ilaçları -özellikle ışığa duyarlılık oluşturma potansiyeli fazla olanları- kullanan hastalara bu ilaçları kullandıkları süre boyunca gün ışığının yoğun olduğu saatlerde mecbur olmadıkça güneşten kaçınmaları; eğer çıkmaları gerekiyorsa uygun güneş kremi kullanarak çıkmaları önerilmelidir. Fotosensitivite sonucu oluşabilecek belirtiler anlatılmalı ve böyle bir durumla karşılaşmaları halinde kullandıkları ilacı da yanlarına alarak hekime başvurmaları gerektiği söylenmelidir.

Kaynak:

DOI: 10.2165/11592780-000000000-00000

DOI: 10.1016/j.clindermatol.2016.05.006

DOI: 10.1007/s40264-019-00806-5