C VİTAMİNİNİN FAYDALARI VE C VİTAMİNİ TAKVİYELERİNİN OLASI ZARARLARI

C VİTAMİNİNİN FAYDALARI VE C VİTAMİNİ TAKVİYELERİNİN OLASI ZARARLARI

Pandemi süreciyle beraber gıda takviyeleri, vitamin ve mineral destekleri kullanımı oldukça arttı. Ancak bunların ne kadarı gerçekten doğru amaçla kullanılıyor, ne kadarı gereksiz yere tüketiliyor tartışılır. Özellikle internet alışverişinin hayatımıza girmesiyle beraber oldukça artan sahte besin takviyeleri, vitamin ve mineral destekleri toplum sağlığını tehdit etmektedir. Maalesef artık pek çok kişi doktora ya da eczacıya danışmadan internetten uzman olmayan kişilerin sadece reklam amaçlı yayınladıkları ürün tanıtımlarına aldanarak kendilerine göre takviyeler seçiyor ve bu seçtikleri takviyeleri de hemen hemen hepsi sahte ürünler satan internet sitelerinden sipariş veriyor. Burada eczacılara çok önemli sorumluluklar düşmektedir. Reçeteli, reçetesiz herhangi bir amaç için gelen tüm hastalara yeri geldiğinde mutlaka internetten ya da marketten besin ve vitamin, mineral destekleri kesinlikle almamasını, sahte olduğunu ve bunların sağlığını etkileyeceğini, mevcut hastalıklarını kötüleştireceğini ya da yeni hastalıklara yol açabileceğini söylemelidir. Bir takviye gerekiyorsa bunu sadece doktoruna veya eczacıya danışarak kullanabileceği ve kullanacağı ürünü de güvenilir olarak sadece eczanelerden alabileceği anlatılmalıdır.

C vitamini dünyada en çok satan vitamin takviyelerinden biridir. Özellikle pandemiyle beraber C vitamini kullanımına yönelim daha da artmıştır.

C Vitamini (Askorbik Asit)

Askorbik asit suda çözünen bir vitamindir. Askorbik asit içeren besinler bakır kaplarda hazırlandıklarında çabucak bozulurlar; bazik ortamlarda da hızlıca bozulurlar ancak hafif asidik ortamlarda stabildirler. Buharda pişirilen gıdalarda oldukça korunmalarına rağmen yemek sodası ilave edilen ortamlarda hızlıca bozulurlar. Dondurulmuş sebzelerde de önemli kayıplar oluşmaz. C vitamini oldukça redüktör bir ajandır. Isıya dayanıksızdır ve hava ile temas ettiğinde okside olur.

C vitamini, immün sistem fonksiyonlarında, kolajen sentezinde, kortizol sentezinde ve serbest radikallerin hücre fonksiyonlarına zararlarını azaltmada önemli rol oynamaktadır. Serbest oksijen radikallerinin neden olabileceği kas hasarı, yorgunluk, immün disfonksiyonu gibi olumsuz etkileri azaltarak sporcularda atletik performansı artırması amacıyla C vitamini takviyesi kullanılabilmektedir. Serbest oksijen radikalleri DNA, lipidler ve proteinler gibi biyolojik makromoleküller üzerine potansiyel zararlı etkiler yapabilirler.

C vitamininden yoksun beslenme rejimi uygulanan kobaylarda 2 hafta büyümenin normal devam ettiği; 2 haftadan sonra eklemlerde şişme, nazikleşme ve hayvanlarda ağrı belirtileri görüldüğü belirtilmiştir. Eklemlerde kalınlaşma, kaburga ve diğer kemik dokularda kıkırdak birikimi; damarlarda kanama ve dişlerde kırılma gözlenmiştir. Hayvanlara az miktarda portakal suyu verilmesi, geç safhadakilerde bile en kısa zamanda normal hale getirmek için yeterli olduğu görülmüştür.

C vitamininin aşırı derecede yetersizliğine bağlı olarak oluşan skorbüt hastalığında anemi, eklemlerde ağrı, ağız, sindirim kanalı, deri, kas ve kemik alt zarı mukozasında bozulma görülür. Ayrıca damarlarda şişme, hassaslaşma, kızarıklık, ülser ve kangren; iskelet kalsifikasyonunda defekt ve kapiller damarların endotelyal duvarında zayıflama görülür. Yara iyileşmesinde gecikme, saç kaybı ve demir emiliminde azalma da görülebilir.

C vitamini vücutta depo edilmez. Normal koşullarda 100 ml kanda 0.6-2.5 mg aralığında bulunmaktadır. Gebelik, emzirme, skorbüt hastalığı, enfeksiyon, kalp, böbrek ve karaciğer hastalıkları, endokrin hastalıklar, sindirim kanalı hastalıkları ve tümör gelişimi gibi durumlarda vücutta bulunan C vitamini oranı düşmektedir.

Günlük İhtiyaç

C vitamini ihtiyacı kişiden kişiye göre değişebilir; kişinin altta yatan hastalıkları, çevresel faktörler, cinsiyet, sigara tüketimi, kullanılan ilaçlar gibi pek çok faktör C vitamini ihtiyacını belirler.

Yapılan çalışmalarda, sigara içenlerin içmeyenlere göre vücut dokusundaki askorbik asit düzeyleri yönünden sigara içme alışkanlığının, C vitamini absorbsiyonunu zayıflattığı ve metabolizmasını değiştirdiği bulunmuştur.

1989’da Ulusal Bilimler Akademisi Gıda ve Beslenme Heyeti tarafından tavsiye edilen günlük C vitamini alım miktarı 60 mg‘dır. Ancak son veriler bunun 60 mg’dan daha fazla olması gerektiğini belirtmektedir. Bazı kişilerin ihtiyacı olan C vitamini miktarı daha fazladır; gebelikte 80 mg, emzirme döneminde 95 mg ve sigara içenlerde 100 mg; hipertiroidiye bağlı tirotoksikozis, aklorhidria (mide suyundan asit eksikliği), diyare, romatizma, yüksek ateş, enfeksiyon, psikolojik travma ve cerrahi müdahale sonrası gibi durumlarda 200 mg önerilmektedir.

C vitamini için günlük alınabilecek maksimum doz 2 gram (2000 mg)’dır.

C vitamini takviyeleri eksikliği ya da ihtiyacı olanlar için doktora veya eczacıya danışılarak kullanılabilir. Ancak danışmadan kullanıldıklarında olumsuz durumlara yol açabilir. Vücutta depolanmıyor diye tamamen zararsızdır diyemeyiz. Fazla miktarda ve uzun süre C vitamini kullanımında ya da böbrek fonksiyonları bozuk olan, böbrek taşına eğilimi olan kişilerde olumsuz sonuçlara neden olabilirler.

C Vitamininin Olası Zararları

İdrardaki oksalat miktarı, böbrek taşının yaygın bir bileşeni olan kalsiyum oksalat kristallerinin oluşumunda önemli rol oynamaktadır. İdrardaki oksalat oluşumunun artmasıyla kristal oluşumu da artar. İdrardaki oksalat miktarını değiştiren C vitamini böbrek taşı oluşma riskini etkilemektedir. C vitamininin metabolizasyonu ile oksalat oluşur ve böylece kalsiyum oksalat taşı oluşma riski artar. Özellikle uzun süre ve yüksek doz C vitamini takviyesi kullanan kişilerde bu risk daha fazladır. Bu nedenle böbrek taşı geçmişi olanlar ya da yatkınlığı olan kişilerin doktoruna danışmadan C vitamini takviyesi kullanmaması gerekir.  Böbrek taşı teşhisi konmuş hastalar C vitamini takviyesi kullanmamalıdırlar.

39 sağlıklı gönüllü arasında yapılan çalışmada günde 1000 mg C vitamini takviyesi alan kişilerde üriner oksalat miktarının %50 oranında arttığı görülmüştür.

Böbrek taşı olduğunu söyleyen ve böbrek taşı olmayan kişileri içeren grupta yapılan başka bir çalışmada da günde iki kez 1000 mg C vitamini alımı, bireylerin %40’ında 24 saatlik idrar oksalatında ≥ %10 artışa neden olduğu belirtilmiştir.

Besinlerle alınan C vitamininin böbrek taşı oluşma riskini artırıp artırmadığı ise belirsizdir.

Hasta Eğitimi

C vitamini takviyesi kullanımı son yıllarda oldukça popüler hale gelmiştir. Ancak bu takviyeleri kullanan kişilerin büyük bir kısmı doktoruna ya da eczacıya danışmadan kulaktan dolma bilgilerle kullanmaktadır. C vitamini vücutta depolanmadığı için zararsız bir takviyedir, herkes kullanabilir denilemez. Vitamin ve mineral takviyeleri hastaların kafasına göre kullanacakları ürünler değildir. O nedenle hastaya bu konuda hasta eğitimi yapmak çok önemlidir. Hastanın C vitamini takviyesine ihtiyacı olabilir; vitamin eksikliği ya da vitamin ihtiyacının fazla olduğu bir dönemde olabilir, bu hastalar da doktoruna ya da eczacıya danışmadan kafasına göre takviye kullanmamalıdır. Ayrıca doğru ve orijinal olan takviyeleri sadece eczaneden alabilecekleri bunun dışında satılanların onaylı olmadığı hastaya anlatılmalıdır. Eksikliği olmayan ya da ihtiyaç fazlalığı olan bir dönemde olmayan kişiler, hemen C vitamini takviyesine yönelmemelidir. Doktoru tarafından eksiklik olduğu söylenmeyen kişilerin C vitamini takviyesi kullanmak yerine C vitamini yönünden zengin besinler tüketmeleri daha akılcı olacaktır.

Kaynak:

1. Braakhuis A.J. Effect of Vitamin C Supplements on Physical Performance. Nutrition And Ergogenic Aids (2012) 11(4): 180-184.
2. Carty J.L., ve ark. The Effects of Vitamin C Supplementation on Protein Oxidation in Healthy Volunteers. Biochemical and Biophysical Research Communications (2000) 273(2): 729-735.
3. Baxmann A.C. ve ark. Effect of vitamin C supplements on urinary oxalate and pH in calcium stone-forming patients. Kidney Int. (2003) 63(3): 1066-1071.
4. Massey L.K. ve ark. Ascorbate Increases Human Oxaluria and Kidney Stone Risk. The Journal of Nutrition (2005) 135(7): 1673–1677.
5. Curhan G.C ve ark. Intake of Vitamins B6 and C and the Risk of Kidney Stones in Women. J Am Soc Nephrol (1999) 10: 840–845.
6. Teberdar E. ve ark. Gençlerde Sigara İçiminin Kan Serum Ve İdrar C Vitamini Düzeylerine Etkisinin İncelenmesi. Beslenme ve Diyet Dergisi (1997) 26(1): 11-17.
7. Gözükara E.M. Biyokimya. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 5. basım, 2011.