TİROİD BOZUKLUĞUNA NEDEN OLABİLEN İLAÇLAR

TİROİD BOZUKLUĞUNA NEDEN OLABİLEN İLAÇLAR

İlaçlar hastalıkları tedavi ederken bir yandan da bazı yan etkiler gösterebilirler ve bu yan etkiler de yeni hastalıkların gelişimine yol açabilir. İlaca bağlı oluşan hastalıklardan biri de ilaç kaynaklı tiroid bozukluklarıdır. İlaç kaynaklı tiroid bozukluklarına neden olabilecek pek çok ilaç bulunmaktadır.

İlaçlarla görülen tiroid bozuklukları yan etkileri önemsiz derecede olabileceği gibi olumsuz sonuçlara yol açabilen seviyelerde de olabilir. İlaçlar tiroid hormonu sentezi, salgılanması, fonksiyonu ve düzenlenmesini etkilemek gibi mekanizmalarla bu yan etkilere neden olabilmektedir. Yan etkiler görüldüğünde hekim tarafından ilacın dozu azaltılabilir, ilaç bırakılabilir veya tedaviye başka bir ilaç eklenebilir. Özellikle risk altındaki hastalara ilaç kaynaklı tiroid bozukluklarının belirtileri konusunda eğitim verilmeli ve bu belirtilerle karşılaşmaları durumunda en kısa zamanda hastaneye başvurmaları gerektiği anlatılmalıdır.

Tiroid Hormonları

Tiroid hormonları metabolizma hızını düzenler ve vücudun tüm sistemlerinin gelişimini ve fonksiyonlarını etkiler; bu nedenle tiroid bezi neredeyse bütün organ sistemlerini etkilemektedir.

Tiroid hormon sentezi, tiroid bezi tarafından alındığında atomik iyoda indirgenen iyodür iyonlarına bağlıdır. Organifikasyon süreci ile moleküler iyot, tiroglobulin ile kompleks halindeki tirozinin fenil halkası üzerinde 3 ve/veya 5 numaralı konumlara bağlanarak iyodotirozini oluşturur. (monoiyodotirozil-MIT ve diiyodotirozil-DIT). Sonra eşleşme denilen mekanizma ile iyotlanmış tirozinler birleştirilir, iki DIT’in eşleşmesin ile T4 (tiroksin) ve MIT ve DIT’in eşleşmesi ile T3 (triiyodotironin) oluşur. Daha sonra lizozomlar ile MIT, DIT, T4 ve T3 serbestleştirilir. T4 ve T3 difüzyonla dolaşıma geçer, tiroid bağlayıcı globuline ve diğer plazma proteinlerine bağlanır. Bu mekanizmaları veya bu mekanizmaları tetikleyen faktörlere etki eden ilaçlar tiroid bozukluklarına neden olurlar.

İlaç Kaynaklı Tiroid Bozukluklarına Neden Olabilecek İlaçlar

Bu ilaçlar iki gruba ayrılabilir:

1. TSH (tiroid uyarıcı hormon) baskılanması, T3/T4 hormon sentezinin etkilenmesi gibi doğrudan etkiler sonucu tiroid bozukluklarına neden olan ilaçlar (Tablo-1)
2. Mevcut olarak tiroid bozukluğu bulunan ve bunun için levotiroksin kullanan hastalarda, levotiroksinin metabolizmasını, emilimini etkilemek yoluyla dolaylı olarak tiroid bozukluklarına neden olan ilaçlar (Tablo-2)

Glukokortikoidler

Yapılan çalışmalarda normal kişilerde ve hipotiroidisi olan hastalarda yüksek doz glukokortikoidlerin TSH’yı baskıladığı gösterilmiştir. Bu yüzden kronik olarak yüksek doz glukokortikoid kullanan hastalarda bu durum göz önünde bulundurulmalı ve gerekli takipler yapılmalıdır.

Reksinoidler

A vitamini türevi ilaçların bir alt sınıfıdır ve spesifik nükleer hormon reseptörü, retinoid X reseptörü (RXR) ile etkileşir; Beksaroten ve diğer ikinci kuşak reksinoidler akciğer, meme ve tiroid kanserlerinin tedavilerinde kullanılır. Yapılan çalışmalarda reksinoidlerin serum TSH düzeylerini düşürdüğü ve hipotiroidizm beliritilerine yol açtığı görülmüştür.

Lityum

Şizofreni tedavisinde kullanılmakta olan bir ilaç olup hipotiroidizm, hipertiroidizm ve guatr gibi tiroid bozukluklarına yol açtığı görülmüştür. Bu üç değişik belirtinin görülmesinde cinsiyet farklılıkları, ilacın kullanım sürelerindeki değişikliğe bağlı olarak tiroid peroksidaz gibi otoantikorların düzeyindeki değişiklikler önemli rol oynar.

Dopamin Agonistleri

Dopamin agonisti olan bromokriptin serum TSH seviyelerini baskılayabilmektedir; tiroid hormonuna karşı selektif hipofiz direnci olan hastalarda bromokriptinin serum TSH seviyelerini azalttığı görülmüştür.

Yapılan çalışmalarda sağlıklı kişilere uygulanan dopamin infüzyonu sonrasında TSH atım sıklığında değişme olmadan TSH atım genişliğinin azaldığı görülmüştür.

Somatostatin

Somatostatinler, adenilat siklaz sinyalizasyonu, kalsiyum akışı ve hücre polarizasyonu vasıtasıyla hormon salgılanmasını inhibe etmek için hipofiz hücreleri üzerindeki 5 ayrı ekstraselüler reseptöre bağlanır. Somatostatin analogları, tiroid hormonuna karşı hipofiz direnci sendromu olanlarda ve cerrahi müdahale ile kontrol edilemeyen TSH salgılayan hipofiz tümörü tedavilerinde etkilidir. Yapılan çalışmalarda sağlıklı gönüllülere somatostatin uygulanmasının tekrarlanan kan ölçümlerinde serum TSH atım genişliği ve sıklığında azalmaya neden olduğu görülmüştür. Ayrıca uzun dönem somatostatin analogu kullanımının tiroid hormonu seviyelerinde çeşitli değişikliklere sebep olduğu görülmüştür.

Amiodaron

Amiodaron iyotça zengin bir ilaçtır ve günümüzde aritmi tedavisinde kullanılmaktadır. Her 200 mg tablet 75 mg iyot taşır ve yaklaşık olarak 6 mg serbest iyot salar; bu nedenle önerilen günlük alımı ve toksik doz aralığını aşarak T4 ve T3 üretimini bloke eder. Amiodaron periferal dokularda tip 1 5’ deiyodinaz aktivitesini de inhibe eder. İyot içeriğine ek olarak amiodaronun tiroid üzerine etkisi, yapısının tiroid hormonu ile olan benzerliğine de bağlı olabilir. Ayrıca ilacın doğrudan toksik etkilerinden meydana gelen tiroid bozuklukları da oluşabilir. Amiodaronun tiroid bezi üzerine etkileri tedaviye başladıktan birkaç hafta sonra ortaya çıkabilir ve ilacın bırakılmasından sonra aylarca bile devam edebilir. Amiodarona bağlı iki ayrı hipertiroidi tipi ortaya çıkar. Tip 1 amiodaron kaynaklı tirotoksikozis ilacın yüksek iyot içeriğiyle ilişkilidir ve çoğunlukla otoimmun tiroid bozukluğu, multinodüler guatr gibi tiroid bezi bozuklukları için risk faktörleri olan hastalarda görülür. Tip 2 amiodaron kaynaklı tirotoksikozis ise, tiroiditin tahrip edici enflamatuvar tipi sonucu oluşur. Bu genellikle görünüşte tiroid bezi normal olan hastalarda görülmektedir.

İlaç Kaynaklı Tiroid Bozuklukları Belirtileri

İlaç kaynaklı hipertiroidizm ve hipotiroidizmin klinik özellikleri genellikle hızlanmış veya bozulmuş metabolizma veya altta yatan otoimmün olayla ilişkilidir ve hastalığın şiddeti, süreci ve uzunluğu hastadan hastaya farklılık gösterir. İlaç kaynaklı tiroid bozukluklarıyla ilgili belirtiler klasik tiroid hastalıklarında olduğu gibidir.

Hipotiroidi Belirtileri

• Ataksi
• Hiperlipidemi
• Bradikardi
• Hipotermi
• Saç dökülmesi
• Adet düzensizliği ve kısırlık
• Kabızlık
• Mental bozukluklar
• Soğuk periferal ekstremite
• Miyalji
• Depresyon
• Miksödem
• Kuru cilt
• Kilo artışı
• Soğuğa hassasiyet
• Dispne
• Yorgunluk
• Kısık, boğuk ses

Hipertiroidi Belirtileri

• İştah değişiklikleri
• Atriyal fibrilasyon
• Görme değişiklikleri, fotofobi
• Göz iritasyou
• Azalmış adet kanaması
• Efor intoleransı veya dispne
• Eksoftalmi
• Yorgunluk ve kas zayıflığı
• Diyare
• Sıcağa intolerans ve terleme
• Gözkapağı çekilmesi
• Sinirlilik
• Palpitasyon
• Periferal ödem
• Uyku bozuklukları
• Ani felç
• Taşikardi
• Tremor
• Kilo kaybı

Risk Faktörleri

İlaç kaynaklı tiroid bozukluklarının görülme sıklığını ve şiddetini artıran faktörler:

• Hashimoto tiroiditi
• Radyoaktif iyot tedavisi
• Doğum sonrası tiroid hastalığı öyküsü
• Aile bireylerinde tiroid hastalığı görülmesi
• Kadın cinsiyeti

Tiroid Bozukluklarının Sonuçları

Tedavi edilmeyen hipertiroidizm, morbidite ve mortaliteyle ilişkili yapısal tiroid bezi değişiklikleri, osteoporoz, aşırı hipertiroidizm semptomları, disritmi ve kalp yetmezliği gibi kardiyovasküler komplikasyonları içeren ciddi tıbbi sorunlara yol açabilir.

Şiddetli ve kontrolsüz hipotiroidizm, ölümcül olabilen hipotermi, biyokimyasal anormallikler, solunum yetmezliği, kardiyovasküler kollaps ve miksödem komaya varabilecek kadar ciddi sonuçlara neden olabilir. İleri derecede guatr estetik açıdan kabul edilemez olabileceği gibi solunum sıkıntısı, yutma güçlüğü gibi sorunlara da neden olabilir ve bazı durumlarda da cerrahi müdahale ile rahatlama sağlanmaktadır.

İlaç Kaynaklı Tiroid Hastalıklarından Korunma Ve Önlem

• Tiroid bozukluğuna neden olduğu bilinen ilacı kullanmaktan kaçınmak
• Guatra sebep olan maddelerden kaçınmak
• İyot eksikliğini önlemek için yeterli miktarda iyot tüketmek
• Yeterli miktarda selenyum tüketmek
• Altta yatan tiroid anormalliklerini doğrulamak
• İlaç kaynaklı tiroid hastalıklarının olası belirtilerine karşı hasta ve ailelerini bilgilendirmek
• Tedavinin başlamasından önce ve daha sonra periyodik olarak tiroid seviyelerinin izlenmesi
• Eğer mümkünse yüksek riskli hastalarda hekim tarafından tiroid hastalığıyla ilişkisi olmayan alternatif ilaçlar kullanılması

İlaç Kaynaklı Tiroid Bozukluklarının Tedavisi

Yeni başlamış tiroid fonksiyon bozukluğu olan hastalarda mümkünse hekim kontrolünde tiroid düzensizliklerine neden olan ilaçlar kesilebilir. Tiroid bozukluklarının çözümü birkaç ay sürebilir ancak bazı vakalarda bu durum geri dönüşümsüz olabilir. Eğer ilaç kesilemiyorsa veya ilacın bırakılmasından sonra durum çözülemiyorsa hekim uygun antitiroid tedavisi veya tiroid hormon replasman tedavisi verebilir.

Hipertiroidizm için adrenerjik β blokörler, kalsiyum kanal blokörleri, glukokortikoidler, iyot, iyotlu kontrast maddeler, metimazol tedavisi ve tiroidektomi uygulanabilir.

Hipotiroidizim için tiroid hormon replasmanı olan levotiroksin tedavisi uygulanır. İlaç kaynaklı hipotiroidizm en iyi levotiroksin ile tedavi edilir; düşük dozlarda tedaviye başlanır ve gittikçe artarak devam ettirilir.

Hasta Eğitimi

Tiroid öyküsü olan kişiler ilaç kaynaklı tiroid komplikasyonları için diğer kişilerden daha riskli durumdadırlar. Tiroid bozukluklarıyla ilişkili olduğu bilinen ilaçları alan hastalar hipotiroidizm, hipertiroidizm veya bez büyümesi gibi semptomların tanınması ve rapor edilmesi için mutlaka bilgilendirilmelidirler. Özellikle yorgunluk, kabızlık, palpitasyon, sinirlilik, sıcak veya soğuğa hassasiyet ve diğer yeni ve alışılmadık semptomlar görülürse en kısa zamanda hastaneye başvurması gerektiği söylenmelidir.

Kaynak:

1. Kökümer M. ve Şehirli A.Ö. İlaca Bağlı Tiroid Bozuklukları, MÜSBED 2015;5(3):191-196.

“LAHANAGİLLER (BRASSİCACEAE-CRUCİFERAE) FAMİLYASI BİTKİLERİNİN TİROİD ÜZERİNE ETKİLERİ” YAZISI İÇİN TIKLAYINIZ.

“TİROİD BEZİ HASTALIKLARININ ÇEŞİTLERİ” YAZISI İÇİN TIKLAYINIZ.