BAZI İÇECEKLER VE İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ

BAZI İÇECEKLER VE İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ

Besinler, ilacın absorpsiyonunu, dağılımını, metabolizmasını ve eliminasyonunu fizyolojik veya fizikokimyasal mekanizmalar ile değiştirebilirler.

Bazı içecekler içerdikleri maddeler ile bağırsakta ilaç metabolizmasındaki enzim ve taşıyıcıların işlevlerini değiştirmek suretiyle ilaç biyoyararlanımını etkilemektedir.

Birçok meyve suyu, çay, şarap, bira ve bazı besinler sitokrom P450 (CYP 450) aktivitesi üzerine etki eder ve içerdiği fitokimyasallar nedeniyle greyfurt suyu, portakal suyu, nar suyu, domates suyu ve çay ile sitokrom enzim sistemine etkileri bildirilen alkollü içecekler, bağırsaklardaki biyokimyasal süreci baskılayarak ilaç metabolizmasını etkilerler.

Oral yolla alınan ilaçların absorpsiyonunun gerçekleştiği bağırsak yüzeyi, besin-ilaç etkileşimi için geniş bir alandır. Besin-ilaç etkileşimlerinde temel hedef sistem; bağırsak, böbrek, akciğer, beyin gibi organlar ve karaciğer hücrelerindeki endoplazmik retikulumlarda bulunan, Faz-I enzimleri arasında ilaç metabolizmasını en çok ilgilendiren CYP 450 izoenzim sistemidir. Bu sistem üzerinden etkileşim enzim indüksiyonu veya enzim inhibisyonu şeklinde olmaktadır.

Greyfurt Suyu

• Greyfurt suyunun bağırsak CYP3A4 enzimlerinin baskılanmasına neden olduğu, ancak karaciğerdeki CYP3A4 enzimlerini etkilemediği bildirilmektedir.
• Kalsiyum kanal blokörleri ile greyfurt suyu etkileşiminin en spesifik biçimi, dihidropiridin türevi kalsiyum kanal blokörleri ile görülmektedir. 1 bardak greyfurt suyu felodipinin farmakokinetiğini 3 gün değiştirebilmektedir. Benzotiazepin türevi verapamilin serum düzeylerinde artış; diltiazemin ise yarılanma ömründe uzama olduğu bildirilmiştir.
• Statinler (Atorvastatin, simvastatin, lovastatin) greyfurt suyu ile eş zamanlı alındıklarında kan düzeylerinin 2-16 kat arttığı bildirilmiştir.
• Antihistaminiklerden terfenadin ile birlikte greyfurt suyu alımında EKG’de QT aralığında uzama gözlenmiştir. Asetamizolün de aynı etkiyi yapabileceği düşünüldüğü için onun da eşzamanlı kullanımından kaçınılmalıdır. Feksofenadinin absorpsiyonu ve kan düzeyi azalır.
• Benzodiazepinlerden oral midazolam ve triazolamın pik plazma konsantrasyonu artar. Diazepamın plazma konsantrasyonu artar. Greyfurt suyu ile oral kullanımda biyoyararlanımları artar; ilacın etkisinin artmasıyla sedasyon artar.
• Antidepresanlardan sertralin, trazodon, nefazadon, klomipraminin plazma konsantrasyonu artar.
• İmmünsüpresiflerden oral siklosporinin biyoyararlanımı artar. Takrolimusun metabolizması yavaşlayabilir.
• Antiaritmiklerden amiodaronun plazma konsantrasyonu artar. Kinidinin absorpsiyonu gecikir ve aktif metabolitlerinin metabolizasyonu inhibe edilir.
• Kortikosteroidlerden oral metilprednisolonun plazma konsantrasyonunu artırır.
• Antihipertansiflerden karvedilolün biyoyararlanımı artar. Losartanın biyoyararlanımı azalır. Greyfurt suyunun renin inhibitörü olan aliskiren ile eşzamanlı alınmasıyla ilacın yarılanma ömründe bir değişiklik olmadığı, sadece intestinal organik anyon taşıyıcı polipeptitlerin baskılandığı ve AUC alanının anlamlı oranda azaldığı bulunmuştur.
• Sildenafilin biyoyararlanımı artar.

“GREYFURT SUYU-İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ” Yazısı İçin Tıklayınız.

Domates Suyu

• Yapılan çalışmalarda domates suyunun çok sayıda CYP3A4 inhibitörleri içerdiği bildirilmiştir.
• Homojenize taze domatesin testosteron 6β-hidroksilaz aktivitesine etkisini değerlendiren bir çalışmada, herm ticari formun hem de taze domatesin testosteron 6β-hidroksilaz aktivitesini % 75- 80 oranında baskıladığı bildirilmiştir.
• Bir proton pompa inhibitörü olan lansoprazol, CYP2C19 ve CYP3A tarafından metabolize edilir; yapılan bazı çalışmalarda lansoprazolün daha etkin şekilde verilebilmesi için domates suyunun bir araç olarak kullanılması önerilmektedir. Ancak, 20 sağlıklı gönüllü üzerinde yapılan bir çalışmada, 180 ml su, 180 ml domates suyu, 180 ml portakal suyu ve 15 ml armut tozu ile birlikte kapsül olarak verilen lansoprazol granüllerinin biyoyararlanımı değerlendirilmiş ve lansoprazol granüllerinin farklı veriliş şekilleri arasında biyoyararlılıkları açısından anlamlı fark bulunamamıştır.

Çay

• Yapılan çalışmalarda yeşil çayın CYP üzerine aktivitesi incelenmiştir.
• Yeşil çay tüketiminin; plazma takrolimus düzeyinin 2 kat artığını, yeşil çay tüketimi durdurulduğunda plazma düzeyinin beklenen aralığa döndüğü bildirilmiştir.
• Başka bir çalışmada ise yeşil çay tüketiminin 5-fluorourasilin farmakokinetik özelliklerine etkisi değerlendirilmiş ve ratlar üzerinde yürütülen bir çalışmada, dört hafta süresince 50 mg/kg düzeyinde yeşil çay tüketiminin 5- fluorourasilin AUC alanını yaklaşık % 425 oranında artırdığı bulunmuştur.

Nar Suyu

• CYP3A4 ve CYP2C9 enzimlerini baskılayarak besin-ilaç etkileşimine neden olduğu bildirilmiştir.
• Ratlar üzerinde yapılan bir çalışmada nar suyunun bağırsak CYP3A aktivitesini baskılayarak karbamazepinin farmakokinetik aktivitesini etkilediği bildirilmiştir. Ancak, 16 sağlıklı birey üzerinde iki hafta boyunca yürütülen bir çalışmada, bireyler; su ve günde iki kez 200 ml nar suyu tüketen kontrol ve çalışma gruplarına rastgele atanmış ve tek doz 6 mg midazolam uygulandığında, nar suyu tüketen grupta midazolamın farmakokinetik özelliğinin değişmediği ortaya konmuştur.

Alkollü İçecekler

• Alkolün ilaç metabolizmasında rol alan CYP enzim sistemi, alkol-ilaç etkileşimlerinin temelini oluşturur.
• Şarap ve bira gibi flavonoidlerden ve polifenollerden zengin olan alkollü içecekler, etanoldan bağımsız bir mekanizmayla CYP enzim aktivitesini değiştirmektedir.
• Kırmızı şarap ilaç etkileşimlerine yol açan önemli bir alkollü içecektir. Kırmızı şarabın karaciğer CYP3A enzimlerini baskıladığı bildirilmiştir.
• Orta düzey alkol tüketiminden sonra, hem alkol hem de ilaç arasında CYP için yarışma başlar, alkolün CYP ile daha fazla metabolize olması nedeniyle ilaç metabolizması ve eliminasyonu azalır. Bu durumda, ilaçların vücutta kalan seviyeleri artar. Ayrıca, alkol ve ilaç arasındaki etkileşim santral sinir sisteminde de görülebilir.
• Kronik alkol alan kişinin alkol almadığı sürede CYP aktivitesi artar. Böylece, ilaç metabolitleri ve eliminasyonu artar. Böylece, tedavi başarısı azalabilir. Kronik alkol alan kişi alkol aldığında da CYP aktivitesi artar. Fakat CYP, ilaçtan ziyade alkolün metabolize edilmesi yönünde çalışır. Bunun sonucunda, ilaç metabolitleri ve eliminasyon azalır. Böylece, tedavi başarısının azalması ve toksik metabolitlerin birikimi görülebilir.

Alkol İle Beraber Disülfiram Alındığında Oluşan Reaksiyon Olan “DİSÜLFİRAM BENZERİ REAKSİYON HANGİ İLAÇLARLA OLUŞABİLİR?” Yazısı İçin Tıklayınız.

Hasta Eğitimi

Hastaların besin-ilaç etkileşimi konusunda bilinçlendirilmesi için hekim, eczacı ve diyetisyenlerin işbirliğinin sağlanması, klinik rehberlerin oluşturulması ve kişilerin ilaç kullanımı sırasında ilaçlarla etkileştiği bilinen meyvelerin, meyve sularının ve alkollü içeceklerin tüketilmemesi oldukça önemlidir. Burada halkın en yakın sağlık danışmanı olan eczacılara hasta eğitimi açısından önemli sorumluluklar düşmektedir.

Kaynak:

1. Çelik N. ve Şanlıer N. Besin-İlaç Etkileşimlerine Güncel Bakış-İçecekler. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2014; 2(1).

“İLAÇ-BESİN ETKİLEŞİMLERİ” YAZI DİZİSİ İÇİN TIKLAYINIZ.